بنای شهر همدان را به دیا آکو پادشاه ماد نسبت می دهند.
شهر همدان به نامهای اکباتان - هگمتانه -آنادانا یا همدانا معروف است.
شهر همدان در زمان فرمانروایی بخت النصر ویران شد و بعدها داریوش بزرگ آن را مرمت کرد....
سنگ نوشته های تاریخی گنج نامه
هگمتانه پایتخت شاهنشاهی ماد ها و پایتخت تابستانی هخامنشیان و اشکانیان بود.
این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم است.
یونانیان هگمتانه را اِکباتان می خواندند که یونانی شده هگمتانه است.
هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره ها بوده اند.
بناهای هگمتانه
از مهمترین بناهای تاریخی این شهر آرامگاه بوعلی سینا است. بنای ابتدایی این آرامگاه در زمان قاجاریه ساخته شد. در سال ۱۳۳۰ انجمن آثار ملی ایران به مناسبت هزارمین سالروز تولد ابوعلی سینا تصمیم به تجدید بنای آن گرفت. طرح ونقشه بنای فعلی توسط مهندس هوشنگ سیحون به سبک معماری قرنی که بوعلی سینا در آن می زیسته ساخته است.
بنای آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام است. در طراحی این مجموعه از عناصری از هنرمعماری سنتی ایرانی استفاده شده است. عناصری مانند برج، الهام گرفته از برج گنبد قابوس، باغچه ها متاثر از باغهای ایرانی، آب نماها الهام گرفته از حوض خانه های سنتی و نمائی با روکار سنگهای حجیم و خشن خارا که با سنگ گرانیت کوهستان الوند آراسته شده و نمودار کاخهای باستانی ایرانیان است.
کار ساخت بنای جدید آرامگاه در سال ۱۳۳۳ هجری شمسی به پایان رسید. محل فعلی آرامگاه بوعلی منزل مسکونی ابوسعید دخوک، دوست صمیمی بوعلی سینا بوده است که او نیز در جوار بوعلی سینا مدفون می باشد.
مجسمه شیر سنگی از یادمان های تاریخ باستان در شهر همدان است که در انتهای خیابان ۱۲ متری سنگ شیر و در وسط میدان مربع شکلی به همین نام قرار گرفته است. تپه ای که در حال حاضر مجسمه شیر سنگی بر روی آن واقع شده تپه باستانی است زیرا تابوتی متعلق به دوره اشکانی ازآن محل کشف شده و فعلاً در موزه تپه هگمتانه نگهداری می شود.
این مجسمه به همراه قرینه اش ابتدا در دروازه شهر همدان قرار داشته است و اعراب به هنگام فتح همدان آن را باب الاسد به معنی دروازه شیر نامیده اند.
در سال ۳۱۹ ه. ق نیز که دیلمیان همدان را به تصرف خود در آوردند دروازه شهر را به کلی تخریب کردند.
مردآویج دیلمی قصد داشت یکی از آنها را به ری منتقل نماید ولی چون موفق نشد پنجه های یکی از شیرهارا شکست و دیگری را به طور کامل تخریب نمود مجسمه آسیب دیده تا سال ۱۳۲۸ هجری شمسی بر روی زمین افتاده بود تا اینکه مهندس سیحون طراح و معمار آرامگاه بوعلی آن را در محل فعلی نصب کرد.
آرامگاه باباطاهر عریان از دیگر بناهای مهم همدان و مربوط به دوره معاصر است که در میدان باباطاهر واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. باباطاهر که حدوداً در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم می زیسته، از شعرا و عرفای بزرگ روزگار خویش بوده است.
تپه عباس آباد همدان در نزدیکی و مشرف به میدان قائم (میدان داریوش سابق) قرار دارد. چشم انداز این تپه بسیار بدیع و چشم نواز است.
از یک سو به دره گنجنامه و کوه زیبای الوند نظر دارد و از طرف دیگر به شهر همدان می نگرد.
این تپه به دلیل مشرف بودن به شهر همدان همواره از موقعیت ویژه ای بهره مند بوده است، از جمله در دوران هخامنشی در مسیر جاده شاهی قرار داشته در گذشته های دور بر فراز این تپه ساز و طبل به صورت نوبتی نواخته می شده است.
در جنگ جهانی دوم آلمان ها روی تپه استخری احداث نموده که منبعی برای تامین آب و تولید برق شهر بوده است.
در سال 1372 شمسی توجه ویژه ای به تپه عباس آباد شد و با احداث جاده ای اختصاصی و نیز احداث امکانات متعدد رفاهی این تپه به مجتمعی تفریحی تبدیل گردید. از جمله این امکانات میتوان به رستوران شیشه ای زیبایی که در وسط استخری زیبا قرار گرفته است اشاره کرد.
میدان میشان یا دشت میشان یکی از دشت های کوهستان الوند است. این میدان در مسیر اصلی صعود به قلهٔ الوند قرار دارد و وسعت آن حدود یک هکتار و ارتفاع آن از سطح دریا ۲۶۰۰ متر است. در قدیم عشایری که دورهٔ ییلاق خود را در دامنهٔ شمالی الوند می گذراندند، در میدان میشان که دارای آب های روان، چمن زار و مناظر زیبای طبیعی است، چادر می زدند.
در کوهستان الوند علاوه بر قلل مرتفع و شیب دار، دشت های کوچکی وجود دارد. که سطح آن ها از چمن زار پوشیده شده و چشمه های بسیار در آن ها جریان دارد. با توجه به این که این دشتها نسبتاً مسطح هستند، به صورت جایگاهی مناسبی برای استراحت و اطراق کوهنوردان مورد استفاده قرار می گیرند.
پیست اسکی تاریک دره در 15 کیلومتری جنوب غربی جاده گنجنامه در همدان و در دامنه های کوه های الوند قرار گرفته است. و یکی از جاذبه های توریستی و تفریحی استان همدان محسوب می شود و دومین پیست اسکی بعد از پیست دیزین در کشور است که دارای برند جهانی است.
پیست اسکی تاریک دره همدان به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خاص دارای قابلیت ها و زمینه های مناسب در توسعه و جذب گردشگر بوده و به بهشت برفی عاشقان اسکی شهرت گرفته است.
غار علیصدر تنها غار تالابی ایران و از معدود غارهای آبی جهان است. علیصدر همچنین بزرگ ترین غار آبی جهان می باشد. این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علی صدر شهرستان کبودراهنگ در استان همدان واقع شده است. ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است.
محوطه غار دالان های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد.
از مجموعه رشته آبها، دریاچه بزرگی در درون غار بوجود آمده و از این رو نفوذ به ژرفای غار تنها با قایق میسر است. غار علی صدر یکی از دیدنی های جهانگردی استان همدان است. زمین شناسان قدمت سنگهای این غار را به دوره ژوراسیک از دوران دوم زمین شناسی (۱۹۰-۱۳۶ میلیون سال قبل) نسبت می دهند.
آبشار گنج نامه با ۱۲ متر ارتفاع در مسیر صعود به ارتفاعات کوه الوند و در پنج کیلومتری غرب همدان کنار کتیبه های گنج نامه قرار دارد. این آبشار دارای آب دائمی است و در زمستانها نیز در جریان است. دبی متوسط آب این آبشار ۲۰۰ لیتر در ثانیه است که از دره عباس آباد و گنج نامه می گذرد.
در روزهای سرد زمستان، پیرامون آبشار یخ می بندد از این رو، قندیل های چشم نوازی در سراسر دره دیده می شود.
این آبشار هر سال، شمار بالایی از بازدیدکنندگان را به آن جا می کشاند. یخ نوردان در آن هنگام برای بالا رفتن از دیواره های یخی راهی دره ی عباس آباد می شوند.