تاريخچه سيزده بدر و شيوه هاي برگزاري و مراسم سيزده به در

تاريخچه سيزده بدر و شيوه هاي برگزاري و مراسم سيزده به در

همانطور كه پيشينه ي جشن نوروز را از زمان جمشيد مي دانند درباره ي سيزده به در (سيزده بدر) هم روايت هست كه :
( جمشيد، شاه پيشدادي، روز سيزده نوروز را در صحراي سبز و خرم خيمه و خرگاه بر پا مي كند و بارعام مي دهد و چندين سال متوالي اين كار را انجام مي دهد كه در نتيجه اين مراسم در ايران زمين به صورت سنت و آيين درمي آيد و ايرانيان از آن پس سيزده بدر را بيرون از خانه در كنار چشمه سارها و دامن طبيعت برگزار مي كنند)

اما براي بررسي ديرينگي جشن سيزده بدر از روي منابع مكتوب، تمامي منابع مربوط به دوران قاجار مي باشند و گزارش به برگزاري سيزده به در در فروردين يا صفر داده اند، از همين رو برخي پژوهشگران پنداشته اند كه اين جشن بيش از يكي دو سده ديرينگي ندارد اما با دقت بيشتر در مي يابيم كه شواهدي براي ديرينگي اين جشن وجود دارد.

همانطور كه پيش از اين گفته آمد، تنوع و گوناگوني شيوه هاي برگزاري يك آيين، و دامنه ي گسترش فراخ تر يك باور در ميان مردمان، بر پايه ي قواعد مردم شناسي و فرهنگ عامه، نشان دهنده ي ديرينگي زياد آن است.همچنين مراسم مشابه اي كه به موجب كتيبه هاي سومري و بابلي از آن آگاهي داريم، آيين هاي سال نو در سومر با نام (زگموگ) و در بابل با نام (آكيتو) دوازده روز به درازا مي كشيده و در روز سيزدهم جشني در آغوش طبيعت برگزار مي شده. بدين ترتيب تصور مي شود كه سيزده به در داراي سابقه اي دست كم چهار هزار ساله است.

شيوه هاي برگزاري و مراسم سيزده بدر
همانگونه كه اشاره شد شيوه هاي برگزاري اين جشن و همچنين مراسم و آداب اين روز بسيار متفاوت و گسترده مي باشد كه در اينجا به تفصيل نمي توان به آنها پرداخت، اما همانطور كه مي دانيم سيزدهم فروردين تيشتر روز مي باشد و آغاز نيمسال دوم زراعي، و مردمان ايراني براي نيايش و گراميداشت تيشتر، ايزد باران آور و نويد بخش سال نيك به كشتزارها و مزارع خود مي رفتند و در زمين تازه روييده و سرسبز و آكنده از انبوه گل و گياهان صحرايي به شادي و ترانه سرايي و پايكوبي مي پرداختند و از گردآوري سبزه هاي صحرايي و پختن آش و خوراكي هاي ويژه غافل نمي شدند.بخشي ديگر از آيين هاي سيزده بدر را هم باورهايي تشكيل مي دهند كه به نوعي با تقدير و سر نوشت در پيوند است.
براي نمونه فال گوش ايستادن، فال گيري (به ويژه فال كوزه)، گره زدن سبزي و گشودن آن، بخت گشايي (كه درسمرقند و بخارا رايج است)
و نمونه هاي پرشمار ديگر ...

علاوه بر اين ها آيين هاي سيزده بدر مانند چهارشنبه سوري و نوروز، پر شمار، زيبا و دوست داشتني است، بازي هاي گروهي، ترانه ها و رقص هاي دسته جمعي، گردآوري گياهان صحرايي، خوراك پزي هاي عمومي، بادبادك پراني، سواركاري، نمايش هاي شاد، هماوردجويي جوانان، آب پاشي و آب بازي بخشي از اين آيين هاست كه ريشه در باورها و فرهنگ اساطيري دارند.

از جمله شادي كردن و خنديدن به معني فروريختن انديشه هاي پليد و تيره، روبوسي نماد آشتي، به آب سپردن سبزه ي سفره ي نوروزي نشانه ي هديه دادن به ايزد آب «آناهيتا» و گره زدن علف براي شاهد قرار دادن مادر طبيعت در پيوند ميان زن و مرد، ايجاد مسابقه هاي اسب دواني كه يادآور كشمكش ايزد باران و ديو خشك سالي است.

سبزه گره زدن
افسانه ي آفرينش در ايران باستان و موضوع نخستين بشر و نخستين شاه و دانستن رواياتي درباره ي «كيومرث» داراي اهميت زيادي است، در «اوستا» چندين بار از كيومرث سخن به ميان آمده و او را نخستين پادشاه و نيز نخستين بشر ناميده است.گفته هاي «حمزه ي اصفهاني» در كتاب «سِني ملوك الارض و الانبياء» صفحه هاي 23 تا 29 و گفته هاي «مسعودي» در كتاب «مروج الذهب» جلد دوم صفحه هاي 110 و 111 و «بيروني» در كتاب «آثار الباقيه» بر پايه ي همان آگاهي است كه در منبع پهلوي وجود دارد كه :«مَشيه» و «مَشيانه» كه دختر و پسر دو قلوي كيومرث بودند، روز سيزدهم فروردين براي نخستين بار در جهان با هم ازدواج كردند. در آن زمان چون عقد و نكاحي شناخته نشده بود ! آن دو به وسيله ي گره زدن دو شاخه ي «موُرد»، پايه ي ازدواج خود را بنا نهادند و چون ايرانيان باستان از اين راز به خوبي آگاهي داشتند، آن مراسم را به ويژه دختران و پسران دم بخت انجام مي دادند، امروزه نيز دختران و پسران براي بستن پيمان زناشويي، نيت مي كنند و علف گره مي زنند.اين رسم از زمان «كيانيان» تقريبا فراموش شد و در زمان «هخامنشيان» دوباره آغاز شد و تا امروز باقي مانده است.

در كتاب (مُجمل التواريخ) چنين آمده است : (اول مردي كه به زمين ظاهر شد، پارسيان آن را «گل شاه» ناميدند، زيرا كه پادشاهي او الا بر گل نبود، پس پسر و دختري از او ماند كه مشيه و مشيانه نام گرفتند و روز سيزده نوروز با هم ازدواج كردند و در مدت پنجاه سال هيجده فرزند بوجود آوردند و چون مُردند، جهان نود و چهار سال بي پادشاه بماند.)

همانگونه كه شباهتي بين چهارشنبه سوري و نوروز امروزي متداول در تهران و شهرهاي بزرگ، با شيوه هاي اصيل و كهن آن وجود ندارد، سيزده بدر امروزي نيز تنها نامي از يك جشن كهن را برخود داشته و هيچ شباهتي به آيين كهن و يادگار نياكان ما ندارد. نحوه ي اجراي اين جشن، مانند بسياري از ديگر آيين هاي ايراني، عميقا از شيوه ي اصيل و باستاني خود دور شده است و به شكل فعلي آن، داراي سابقه ي تاريخي در ايران نيست.
اگر در گذشته مادران و پدران ما، سبزه هاي نوروزي خود را در اين روز به صحرا مي برده و براي احترام به زمين و گياه، آن را در آغوش زمين مي كاشته اند، امروزه ما آن را به سوي يكديگر پرتاب مي كنيم و تكه تكه اش مي كنيم.

13 بدرِ پيشينيان ما، روزي براي ستايش تيشتر، براي طلب باران فراوان در سال پيش رو، براي گراميداشت و پاكيزگي طبيعت و مظاهر آن، و زيست بوم مقدس آنان بوده است. در حاليكه امروزه روز ويراني و تباهي طبيعت است

تاريخچه سيزده بدر و شيوه هاي برگزاري و مراسم سيزده به در